13ος ΤΟΜΟΣ ΝΑΞΙΑΚΩΝ, ΠΡΟΛΟΓΟΣ

 

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

Η Ομοσπονδία Ναξιακών Συλλόγων (Ο.ΝΑ.Σ.) και η Επιτροπή Εκδόσεως της Επετηρίδας Ναξιακά παραδίδουμε με ιδιαίτερη χαρά στο ναξιακό και το ευρύτερο ελληνικό κοινό τον 13^ο τόμο της, του έτους 2023.

Στις επόμενες σελίδες του Προλόγου σάς προκαταρτίζουμε για όσα θα διαβάσετε στον παρόντα τόμο, που υπερέβη τις 500 σελίδες και πάλι∙ σε έναν επιστημονικό τόμο, με πολλούς νέους συνεργάτες και με ποικίλη ύλη, όπως πάντα, με πρωτότυπες εργασίες, πρωτοποριακές ενίοτε, όροι που επιδαψιλεύουν καθημερινά κολακευτικούς επαίνους για την Επετηρίδα μας.

 

Η νέα μας στήλη ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΜΑΤΑ που επιλέξαμε να τοποθετήσουμε στην «πρώτη γραμμή», ευελπιστούμε ότι, λόγω του θέματός της, θα αποκτήσει μόνιμο χαρακτήρα. Μας την «επέβαλε» η ανάγκη να συνδέσουμε στενότερα την Επετηρίδα μας με την τρέχουσα ναξιακή επικαιρότητα και τα προβλήματά της. Το άρθρο του Τάσου Αναστασίου μάς παρώθησε στην συγκεκριμένη απόφαση, καθ’ όσον ο συντάκτης του συνεχίζει σ’ αυτό τις σκέψεις και τους προβληματισμούς που είχε αναπτύξει στον προηγούμενο τόμο της και αναφέρονταν στο διαρκώς διογκούμενο πρόβλημα που δημιουργούν οι σχέσεις του τύπου της ανάπτυξης του νησιού με τον υπερδιογκούμενο τουρισμό. Παρατηρεί ότι επεκτείνονται διαρκώς οι επιπτώσεις αυτού τού χωρίς αρχές αναπτυξιακού προσανατολισμού, με κυριότερες τη βαθμιαία και διαρκή υποβάθμιση του φυσικού τοπίου, την απαξίωση ή υπερεκμετάλλευση του δημόσιου χώρου για ιδιωτικά συμφέροντα, την υπεράντληση των φυσικών πόρων και ιδιαίτερα του νερού, τις κοινωνικές και κυρίως πολιτιστικές επιπτώσεις του φαινομένου. Τι γίνεται με τη θεσμική λειτουργία που διέπει τη διαχείριση αυτών των θεμάτων; Πού είναι οι θεσμικές εξαγγελίες που επιτρέπουν να παραμένει ανεξέλεγκτο και καταστροφικό το επιθυμητό αναπτυξιακό μοντέλο;

Η παιδαγωγός Ευαγγελία Μαργαρίτη μάς «συστήνει» έναν παιδαγωγικό θεσμό άγνωστον (δυστυχώς) σε πολλούς Ναξιώτες, πιθανώς και άμεσα ενδιαφερομένους γι’αυτόν, άρα και χωρίς γνώση της σημασίας του για τον τόπο μας. Αναφερόμαστε στον θεσμό των Κέντρων Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών (Κ.Δ.Α.Π.), στα οποία απασχολούνται παιδιά ηλικίας 5 έως και 12 ετών τις απογευματινές ώρες με προφανή τα οφελήματα για τους εργαζόμενους γονείς. Από την 1^η Ιανουαρίου 2024 τα Κ.Δ.Α.Π. και κάποιες άλλες συναφείς δομές (Κ.Η.Φ.Η. και Κ.Δ.Α.Π.- Μ.Ε.Α.) ανήκουν στον Δήμο. Σήμερα, μετά από είκοσι χρόνια λειτουργίας του προγράμματος, μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι ο χώρος του ναξιακού Κ.Δ.Α.Π.  (απέναντι από το νέο οίκημα της Αστυνομίας), παρέχει ασφάλεια στα παιδιά, καταρτισμένο διδακτικό προσωπικό και τα απαραίτητα συναφή. Δημιουργικές δραστηριότητες, χειροτεχνίες, κατασκευές με ανακυκλώσιμα υλικά, ζωγραφική, μουσική, παιδική λογοτεχνία και αφήγηση παραμυθιών, αποτελούν μερικές από τις σταθερές δραστηριότητες της συγκεκριμένης δομής. Συνεπώς, τα Κ.Δ.Α.Π. είναι ένας θεσμός που πρέπει να συνεχίσει να στηρίζεται, να υποστηρίζεται από την Πολιτεία και όχι να απειλείται, και να επιλυθούν τα όποια προβλήματα υφίστανται σήμερα στη λειτουργία τους, όπως τα της Νάξου… Η σημασία τους, λοιπόν, η επιτακτική ανάγκη ευρυθμότερης λειτουργίας τους, εν όψει μάλιστα της νέας εκπαιδευτικής χρονιάς, τα «τοποθέτησε» επαξίως στην κατηγορία των ΕΠΙΚΑΙΡΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ της Επετηρίδας μας.

 

Έπεται κατά σειράν το Αφιέρωμα στον προσφάτως εκλιπόντα πανοσιολογιότατο πατέρα Εμμανουήλ (Μανώλη) Ρεμούνδο,  επί πολλά έτη εφημέριο της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Νάξου, μια σπουδαία προσωπικότητα του τόπου μας, που συνδύαζε τον ενσυνείδητο και αφοσιωμένο ιερωμένο, τον ενεργό πολίτη, τον κοινωνικό άνθρωπο, τον ακάματο ερευνητή, όπως συνοπτικά αναφέρει στο κείμενό του γι’ αυτόν ο Λάζαρος Ν. Θεόφιλος. Ως φιλομαθέστατος και σχολαστικός αρχειοδίφης εργάσθηκε με τον αείμηστο Γιαννάκη Δελλαρόκα για τη συγκρότηση και τη λειτουργία του Ιστορικού Αρχείου Νάξου, το δε τεράστιο προσωπικό του αρχείο και την πλουσιότατη βιβλιοθήκη του (υπέρ τους πέντε χιλιάδες πεντακόσιους τίτλους βιβλίων) κατέλιπε στο Ποιμαντικό - Πολιτιστικό Κέντρο της Αρχιεπισκοπής Νάξου-Τήνου «Αγία Ούρσουλα». Τα κείμενα του τιμητικού του αφιερώματος έχουν κατανεμηθεί σε δύο κατηγορίες: (α) στα εργοβιογραφικά τού εκλιπόντος (και κάποια «προσωπικά» κείμενα των φίλων και συνεργατών του) και (β) σε πολυθεματικές επιστημονικές εργασίες. Στην πρώτη κατηγορία εντάξαμε τους: Σεβασμιότατο Νικόλαο Πρίντεζη, Αιδεσιμολογιότατο Μάρκο Φώσκολο, Τάσο Αναστασίου, Λάζαρο Ν. Θεόφιλο, Παναγιώτη Καμηλάκη, Φανή Ρόδα και Μανόλη Γ. Σέργη. Στη δεύτερη, τους: Μαρία Ποθητού-Campagnolo, Matteo Campagnolo, Αναστασία Δεουδέ και Μαρία Μονδέλου. Η Επιτροπή Εκδόσεως των Ναξιακών τους ευχαριστεί για την αποδοχή της πρότασής μας.

 

Έξι νέοι/νέες ναξιώτες/-σσες ποιητές/-τριες φιλοξενούνται στη μόνιμη στήλη μας ΝΑΞΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΚΕΙΜΕΝΑ, ΠΡΟΣΩΠΑ, ΜΕΛΕΤΕΣ. Πρόκειται για τους/τις Γεωργία Βασιλάκη, Δήμητρα Αυγερινού, Αντώνη Μουστάκη, Λογοθέτη Ελευθερίου, Μανώλη Νανούρη και Χαράλαμπο Παπακωνσταντόπουλο. Οι ποιητικές τους «καταθέσεις» / συνθέσεις είναι εξαιρετικές και συμπληρώνουν μ’ αυτές τις αντίστοιχες των «παλαιότερων» συνεργατών μας (Άννας Μπαρδάνη-Ζαβιτσάνου, Μαρίας Καστελλάνου και Ευαγγελίας Βενιέρη). Όπως συνηθίζουμε στους τελευταίους μας τόμους, προσθέσαμε και στον παρόντα λογοτεχνικά κείμενα, δύο εν προκειμένω: Της Υπατίας και της Άννας Μπαρδάνη-Ζαβιτσάνου, το οποίο απετέλεσε μια ευχάριστη έκπληξη για μας, εξ αιτίας της θεματολογίας του πρωτίστως... Φανταζόμαστε πως θα συμφωνήσετε μαζί μας...

 

Στη μόνιμη στήλη μας ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΝΑΞΙΩΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ο αρχαιολόγος Οδυσσέας Ιακωβάκης μάς «συστήνει» με «εξόχως τιμητικόν τρόπο» την Φιλίππα Φλώρακα, την εκλεκτή ναξιώτισσα ζωγράφο, ποιήτρια, ιδρύτρια του Εργαστηρίου Παιδικής Τέχνης στη Νάξο, διδάσκουσα σε αυτό και σε άλλα αντίστοιχα (δήμου Γαλατσίου, π.χ.).

 

Στη μόνιμη (αναπροσαρμοζόμενη από την συγκυριακή παρουσία των κειμένων) στήλη μας ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ προσθέσαμε τη ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ. Εδώ φιλοξενούνται οι εργασίες του Θανάση Κωτσάκη («Το Καθολικό παρεκκλήσιο του δουκικού θέρετρου στου Παρατέχου», ιστορικότατο, των δουκών Κρίσπι, σχεδόν άγνωστο στους σύγχρονους συμπατριώτες μας), της Βασιλικής Αριστογένη και των Ιωάννη και Κωνσταντίνου Τουμπακάρη (πατρός και υιού).

Η εργασία τής Βασιλικής Αριστογένη, νέας μας συνεργάτιδας, τιτλοφορείται «Η πρωτοποριακή προσφορά της Νάξου στη διαμόρφωση της κλασικής μνημειακής αρχιτεκτονικής και η αξιοποίησή της στο πλαίσιο του πολιτιστικού τουρισμού»∙ σ’ αυτήν η συγγραφέας αναδεικνύει την πρωτοποριακή προσφορά της Νάξου στη διαμόρφωση της κλασικής μνημειακής αρχιτεκτονικής, αλλά και τις δυνατότητες αξιοποίησης αυτών των στοιχείων της αρχιτεκτονικής στο πλαίσιο του πολιτιστικού τουρισμού, ώστε να καταστούν γνωστά στο ευρύτερο κοινό.

Η εργασία των Ιωάννη και Κωνσταντίνου Τουμπακάρη μάς γνωστοποιεί πάμπολλα στοιχεία της ιστορικής παρουσίας του Απάνω Κάστρου στη ναξιακή ιστορία, κυρίως περί των εκκλησιαστικών του μνημείων, ορθοδόξων και καθολικών, τα οποία, ακέραια ή και παντελώς ερειπωμένα πλέον, εντοπίζονται στον εντός του Κάστρου, αλλά και στον πέριξ αυτού, χώρο. Οι συγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «... τὰ μνημεῖα τοῦ Ἁπάνω Κάστρου εἶναι ἀναπόσπαστα συνδεδεμένα μὲ τὴν πολυκύμαντη ἱστορία τῆς ζωτικῆς γιὰ τὸ νησί μας εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Τραγαίας καὶ τὶς περιπέτειες τῶν κατοίκων της». Αναμένουμε να απολαύσουμε κάποτε ενοποιημένον τον ευρύ χώρο του «ναξιακού Μυστρά»...

 

Τρεις εργασίες εντάξαμε στην μόνιμη στήλη μας ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΗ: (α) Της Μαρίας Γιουρούκου («Ο απόηχος της Γαλλικής Επανάστασης σε ένα ιστορικό κείμενο μεταφρασμένο στα εληνικά»). Πρόκειται περί του εγγράφου 8239 του Αρχείου της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος, το οποίο περιέχει την ελληνική μετάφραση της διαθήκης του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄, με σαφέστατο το «ναξιακό» του ενδιαφέρον όπως εμπεριστατωμένα αποδεικνύει η συγγραφέας, (β) των Μ. Γ. Σέργη και Λ. Ν. Θεοφίλου («Άγνωστες σελίδες από τη ναξιακή ιστορία: Εκφάνσεις του Εθνικού Διχασμού στη Χώρα (1915-1922)» με περιεχόμενο όπως ακριβώς διατυπώνεται στον τίτλο του, και (γ) του Ιωάννη Λογαρά, («Επιμνημόσυνες εκδηλώσεις για τον μακεδονομάχο ήρωα Χρήστο Πραντούνα (Καπετάν Καψάλη) στη Νάξο, την Αθήνα και αλλού (σε νεώτερους χρόνους) και άλλες πληροφορίες και ποιήματα γι’ αυτόν»). Ο συγγραφέας αναπαριστάνει με γλαφυρό τρόπον (π.χ.) τα μνημόσυνα του ήρωα που έγιναν στην Αθήνα και τη Χώρα, τις αναμνηστήριες τελετές στα Λεχαινά, Γιαννιτσά, Κουφάλια Θεσσαλονίκης κ.ά.

 

Τη «μερίδα του λέοντος» των θεμάτων του τόμου έλαβε η ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ με τα συνεπικουρούντα αυτήν θέματα ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ και ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΥΛΗ, συνολικά εννέα θέματα, σχετικά με τον «μαγειρικό πολιτισμό» του νησιού (του ορεινού τμήματός του), τη μετανάστευση στην Αμερική από τις αρχές του 20^ού αιώνα, τις Απόκριες από τ’ Απεράθου (και τη διαχείρισή τους σε μια σχολική τάξη), το παραμύθι (στην απεραθίτικη παραλλαγή του), τον ναξιακό κόσμο στην μεταπολεμική Αθήνα (στου Ψυρρή, διά των αειμνήστων αδελφών Πουλουδή), τον κόσμο των λαϊκών μουσικών (διά του «Νίκου Ντιβανά» ειδικότερα), το λαϊκό παιχνίδι (στην δαμαριωνίτικη εκδοχή του) και τις λαϊκές αφηγήσεις (από το Φιλώτι συγκεκριμένα). Τα θέματα παρουσιάζουν αντιστοίχως οι: Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου, Ιωάννα Δρυ, Σοφία Γιακουμή, Βενετία Δεληγιαννίδη (νέα συνεργάτις), Δημήτριος Προύσαλης (νέος συνεργάτης), Σοφία Σουλή (νέα συνεργάτις), Στράτος Φουτάκογλου, Μαρία Γρατσία-Προμπονά και Ειρήνη Κύλη.

 

Τον νέο μας συνεργάτη φιλόλογο Γιάννη Παπακωνσταντή και τον αειθαλή Δημήτρη Αγγελή με τα κείμενά τους («Γλωσσικό ιδίωμα και μουσικότητα. Η περίπτωση της Κορώνου Νάξου» (ένα πρωτοποριακό ερευνητικό εγχείρημα, όπως νομίζουμε) και «Γλωσσική ύλη από το Σαγκρί») θα συναντήσουμε στη μόνιμη στήλη μας ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΥΛΗ.

 

Τρεις σημαντικές ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΝΑΞΟΥ λαμπρύνουν  τον τόμο μας, στην αντίστοιχη στήλη. Τις δύο εξ αυτών ανέλαβε να μας παρουσιάσει ο Λάζαρος Ν. Θεόφιλος. Πρόκειται για τον Σωκράτη Αθ. Παπαβασιλείου (1865-1947), τον διεθνούς φήμης γεωλόγο, ορυκτολόγο, πετρογράφο, σεισμολόγο, πανεπιστημιακό δάσκαλο, πολιτικό και συγγραφέα επιστημονικών μελετών και άρθρων, και την αρχοντικής καταγωγής σύζυγό του Έλλη Αργ. Σοφικίτου (1879-1972), οι οποίοι, πλην όλων των άλλων που αναφέρονται εκτενώς στη μελέτη, κληροδότησαν το «Άλσος Έλλης» στην κοινωνία της Χώρας.

Την τρίτη προσωπικότητα ανέλαβε να παρουσιάσει, με νέα στοιχεία, ο φιλόλογος Αντώνης Τζιώτης. Αναφερόμαστε στον διακεκριμένο διεθνώς ζωγράφο Πολύκλειτο Ρέγκο, καλλιτέχνη με σπουδές υψηλού επιπέδου στη Σχολή Καλών Τεχνών (δάσκαλός του υπήρξε ο Νικηφ. Λύτρας), πολυταξιδευμένον προς γνωριμία και σπουδή των συγχρόνων του ρευμάτων στη ζωγραφική (Παρίσι, Ισπανία, Αμερική και Άγιον Όρος).

 

Οι πρόσφατες (σχετικά, τον Οκτώβριο του 2023) αρχαιρεσίες στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μάς έδωσαν αφορμή να ζητήσουμε από τους τρεις «μονομάχους» για την κατάκτηση του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων να μας καταθέσουν τις απόψεις τους γι’ αυτές (τον προεκλογικό αγώνα, τις κρίσεις τους για το αποτέλεσμά τους και τα συναφή). Ανταποκρίθηκαν στην πρόσκλησή μας οι κύριοι Λεονάρδος Χατζηανδρέου (του συνδυασμού «Δύναμη Αλλαγής») και Γιάννης Κορρές (του «Λαϊκή Συσπείρωση»). Τα κείμενά τους θα βρείτε στη μόνιμη στήλη μας ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ.

 

Στη νέα στήλη της Επετηρίδας ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ (του νησιού μας) ο Κωνσταντίνος Αντ. Ψαρράς μάς «αυτοσυστήνεται» ως δημιουργός και χειριστής του blog «Παλιό Φιλώτι», ενός προσωπικού, δηλαδή, προφίλ στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης του Facebook. Πρόκειται για ιστοσελίδα με κοινωνικό και λαογραφικό χαρακτήρα, η οποία δημοσιεύει  φωτογραφικό υλικό και πληροφορίες για τους ανθρώπους της «παράδοσης» και τη ζωή γενικότερα του συγκεκριμένου χωριού, που αναφέρονται στην περίοδο του «γεωργοκτηνοτροφικού» του πολιτισμού. Είναι ενδιαφέροντα (προς περαιτέρω μελέτη) τα προβλήματα ενός τέτοιου εγχειρήματος που μάς αποκαλύπτει στο κείμενό του ο Κ. Ψαρράς.

 

Δύο σχολικές μονάδες του νησιού μας, το Γ.Ε.Λ. Νάξου-Μανώλης Γλέζος και το Γυμνάσιο Τριπόδων, δύο ναξιακά ΣΧΟΛΕΙΑ ἘΝ ΔΡΑΣΕΙ διαρκῄ, μάς παρουσιάζουν (διά των εκπαιδευτικών Γιάννας Κατσούλη, Ειρήνης Καραμανλή, Μαρίας Τσιριγωτάκη και Χρήστου Σκάρκου) τις ενδιαφέρουσες δράσεις τους. Τα τελευταία χρόνια στο Δημοτικό της Βίβλου έχουν σχεδιαστεί και υλοποιηθεί δεκάδες εκπαιδευτικά προγράμματα, έχει δε συνεργασθεί με τοπικούς και άλλους φορείς∙ τα ίδια ισχύουν και για το Γ.Ε.Λ. Νάξου-Μανώλης Γλέζος, με αποκορύφωμα, κρίνουμε, την πρόσφατη σχετικά, βράβευση τριών μαθητών του (χάλκινο μετάλλιο στην Ευρωπαϊκή Ολυμπιάδα Πειραμάτων Φυσικών Επιστημών EOES), στη Λετονία.

 

Έξι ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ φιλοξενούνται στον τόμο:

♦ Η Ελένη Σαλτερή παρουσιάζει το βιβλίο της Άννας Μπαρδάνη-Ζαβιτσιάνου, Γράφοντας∙

♦ η Ελένη Σέργη τρεις ποιητικές συλλογές της αείμνηστης Ελένης Λιαρμακοπούλου-Σφυρόερα (Ευαισθησίες, Στο διάβα της ζωής, Πνευματικά φτερουγίσματα, και το Δύο πατρίδες της Πόπης Σπανού-Φραντζέσκου∙

♦ ο θεολόγος Γεώργιος Εμμ. Σέργης το 5τομο έργο του Ιωάννη Γ. Δημητροκάλλη, Βιογραφία της οικογένειάς μου. Η πορεία μέσα στον χρόνο των προγόνων μου, των γονιών μου και η δική μου∙

♦ ο Μανόλης Γ. Σέργης τη συλλογή παραμυθιών (1927-1934) του αειμνήστου Δημητρίου Β. Οικονομίδη, την οποία επιμελήθηκε σε έναν καλαίσθητο τόμο ο παραμυθιολόγος Δημ. Προύσαλης, με τίτλο «Καμμιά βολά ήτονε...»: Απεραθίτικα λαϊκά παραμύθια, και το βιβλίο της συγγραφέως Ελένης Γρατσία-Σαλτερή, Αλιεύματα σοφίας.

 

Στο ΑΡΧΕΙΟΦΥΛΑΚΕΙΟΝ παρουσιάζουμε μια ανέκδοτη έκθεση (1960) του γεωλόγου Γεωργίου Αρώνη «περί των υδρολογικών συνθηκών και του τρόπου ύδρευσης της Νάξου», της Χώρας συγκεκριμένα. Την αντλήσαμε από το Ιστορικόν Αρχείον Νάξου.

Οι ποικίλες και σημαντικές ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Ο.ΝΑ.Σ. κατά το 2023 συμπληρώνουν τα περιεχόμενα του τόμου. Το σχετικό κείμενο επιμελήθηκε η Πρόεδρος, πλέον, της Ομοσπονδίας Εύη Ζιούλη, στην οποία όλες και όλοι μας, όσες και όσοι εργαζόμαστε για να φθάσει στα χέρια σας η Επετηρίδα, ευχόμαστε εκ βάθους καρδίας (και από τη θέση αυτήν) επιτυχία στο έργο της.

 

Τέλος, το Δ.Σ. της Ο.ΝΑ.Σ. και η Επιτροπή Εκδόσεως της Επετηρίδας Ναξιακά ευχαριστούν και από τη θέση αυτήν την εταιρεία ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ, για την εκ μέρους της συμμετοχή στο κόστος της παρούσας έκδοσης.

 

Σας ευχόμεθα καλό καλοκαίρι 2024

και καλή μελέτη του τόμου!

 

Αθήνα, Μάιος 2024