ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η Ομοσπονδία Ναξιακών Συλλόγων (Ο.ΝΑ.Σ.) και η Επιτροπή
Εκδόσεωςτης Επετηρίδας Ναξιακά παραδίδουμε με ιδιαίτερη χαρά στο
ναξιακό και το ελληνικό κοινό τον 12ο τόμο της, του έτους 2022.
Στις σελίδες που ακολουθούν σάς δίνουμε (κατά τον συντομότερο δυνατόν τρόπο)
μια πρόγευση όσων ενδιαφερόντων, όπως πάντα, θεμάτων θα διαβάσετε στον ανά
χείρας τόμο.
Κατ’
αρχάς, κρίνουμε απαραίτητη την αναφορά μας σε μια πρωτοτυπία του, σε μια
υπέρβαση των μέχρι τώρα παραδεδομένων, που σχετίζεται με την ύλη του.
Τα Ναξιακά ανήκουν στην κατηγορία των ελληνικών εκείνων περιοδικών τα
οποία από τα μέσα του 19ου αι. έθεσαν ως κύριο στόχο τους την τόνωση
της ιδιαίτερης τοπικής ταυτότητας (της ναξιακής εν προκειμένω), την
αίσθηση και τη συνείδηση μιας ιδιαίτερης καταγωγής, μιας ξεχωριστής ταυτότητας
που αντιστοιχεί σ’ έναν τόπο, την αίσθηση του ανήκειν στη
συγκεκριμένη τοπική και πολιτισμική ενότητα. Κατ’ εξαίρεση, λοιπόν, για πρώτη
φορά, εξ αιτίας του τραγικότερου ίσως ιστορικού γεγονότος της νεώτερης
Ελλάδας, της Μικρασιατικής Καταστροφής το 1922, η Γενική Συνέλευση της
Ο.ΝΑ.Σ., στην τελευταία της συνεδρίαση, της 11ης Δεκεμβρίου 2022,
αποφάσισε ομόφωνα, κατά «παράβαση» τού παραπάνω κανόνα (της αποκλειστικά
ναξιακής θεματογραφίας του τόμου), να συμπεριλάβει στον παρόντα (σε ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ)
τα κείμενα των μη ναξιακού περιεχομένου εισηγήσεων της επιστημονικής
διημερίδας που οργάνωσε ο Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων (σε συνεργασία με την
Ένωση Κυκλαδικού Τύπου και την Ομοσπονδία Ναξιακών Συλλόγων), στις 25 και 26 Νοεμβρίου
2022, με τίτλο 1922-2022: Εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή:
Ιστορικά, λογοτεχνικά και λαογραφικά αποτυπώματά της από τις Κυκλάδες.
Οι έξι από τις επτά εισηγήσεις εκείνου του διημέρου που παρουσιάζονται εδώ και
οι οποίες αναφέρονται στα νησιά της Άνδρου (δύο εισηγήσεις), της Τήνου,
της Πάρου και της Σύρου (δύο εισηγήσεις) είναι οι εξής:
1.
Η Παναγιώτα-Ασημίνα
Αλεξάνδρου στην εργασία της «ΆΝΔΡΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗ: ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ
ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ “Ο ΑΝΔΡΙΩΤΗΣ”, ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΙ
ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΆΝΔΡΟΥ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ» περιγράφει και κυρίως ερμηνεύει
το πρωτογενές υλικό της εφημερίδας «ο Ανδριώτης» κατά το χρονικό διάστημα 1926-1929.
Αν και η εφημερίδα κυκλοφορείται τέσσερα έτη μετά την Μικρασιατική Καταστροφή,
εν τούτοις μέσα από τις σελίδες της «διαπιστώνεται η δομημένη,
κοινωνικοοικονομική διαλεκτική και αλληλεγγυότητα, ως κοινωνική ισοτοπία,
ανάμεσα σε Άνδρο, Μικρασία και ελληνική Ανατολή εν γένει», η πολυεπίπεδη
συμβολή των Ανδρίων ιδιαίτερα την περίοδο 1912-1922 αλλά και μετά το
Μικρασιατικό Μέτωπο, η συλλογική μέριμνα για την οργάνωση της ζωής των
προσφύγων στην Άνδρο, κ.λπ. Ως βάσιμο συμπέρασμα της συγγραφέως προκύπτει ότι η
ιστορία της ελληνικής Ανατολής «έτμησε την πραγματικότητα των Ανδριωτών
μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, συμβάλλοντας στη συγκρότηση της νεότερης
μεταξύ τους ιστορικότητας, μέσα από την εξέλιξη του καθημερινού».
2.
Ο Νίκος
Βασιλόπουλος στην εργασία του «ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΣ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ
ΑΝΔΡΟ. ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ» περιγράφει την εγκατάσταση των
προσφύγων στον Συνοικισμό που δημιουργήθηκε στη Χώρα της Άνδρου μετά το
1928. Γίνεται λεπτομερής αναφορά στα οικήματά του, ο δε συγγραφέας στο τέλος
της εργασίας καταθέτει την προσωπική του μαρτυρία.
3.
«Η
ΤΗΝΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΜΠΛΟΚΗΣ» τιτλοφορεί τη συμβολή του ο
ιστορικός ερευνητής Κώστας Δανούσης. Περιγράφει και αναλύει «σκηνές» από
την αναγγελία των ειδήσεων της αποβίβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και
της καταστροφής της, από τις εκλογές Νοεμβρίου 1922, Δεκεμβρίου 1923 και του
Δημοψηφίσματος του 1924, από την άφιξη των προσφύγων στην Τήνο και την υποδοχή
τους, κ.λπ.
4.
Την
περίπτωση της Πάρου («ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΔΟΧΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟ ΤΟ 1922») αναλύει με διεξοδικό τρόπο η Γαρυφαλλιά
Γ. Θεοδωρίδου στη σχετική εργασία της. Ειδικότερα, η συγγραφέας ερευνά την
πρώτη ημέρα της έλευσης των νεοφερμένων· την προέλευση των προσφύγων· τις
εικόνες από την άφιξή τους στο λιμάνι της Παροικιάς και τις αντιδράσεις των
ντόπιων στο ξάφνιασμα και στον «φόβο του αγνώστου»· τις κυρίαρχες βασικές
έννοιες στις αφηγήσεις των αρχικών εντυπώσεων, αλλά και της πρώτης περιόδου της
συνύπαρξης μεταξύ γηγενών και προσφύγων· τις αρχικές συνθήκες διαβίωσης των
προσφύγων στην Πάρο· την εγκατάσταση στον νέο τόπο και τη σταδιακή ενσωμάτωσή
τους· την προσφυγική μνήμη, όπως διασώθηκε στα τοπωνύμια, στα παρωνύμια,
σύμφωνα με τις μαρτυρίες του περιοδικού «Παριανά»· τα ζητήματα σχέσεων «Εμείς
και οι Άλλοι», κ.λπ.
5.
Ο
φιλόλογος-αρχαιολόγος, υποψ. Δρ Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου
Αθηνών Ανδρέας Λαδάς βασιζόμενος (α) σε έγγραφα των Γενικών Αρχείων
Κράτους και συγκεκριμένα των Αρχείων του Νομού Κυκλάδων (Α.Ν.Κ.) και (β) στον
τοπικό Τύπο (της Ερμούπολης) της περιόδου 1922-1930, παρουσιάζει αναλυτικά τα
μέτρα που ελήφθησαν από διάφορους φορείς της Σύρου (κρατικούς, ιδιωτικούς και
διεθνείς) σχετικά με την αποκατάσταση των προσφύγων στο νησί. Θέμα του: «Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ
ΤΗΣ ΣΥΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ 1922-1929».
6.
«ΓΛΥΚΕΣ
ΓΕΥΣΕΙΣ ... ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ» επιγράφει την εργασία του ο Γιώργος Ναθαναήλ.
Κι αυτό διότι αναφέρεται στο λουκούμι, που με τη συνδρομή των προσφύγων συνέδεσε
τις δύο πλευρές του Αιγαίου και εξελίχθηκε, διαχρονικά, σε ένα από τα πιο
γνωστά και αγαπημένα γλυκά των Ελλήνων, για όλες τις εποχές. Ανάμεσα στα άλλα,
δίδονται στοιχεία για την ονομασία, την προέλευση, την ιστορία του λουκουμιού,
την «άφιξή» του στην Ερμούπολη της Σύρου, τους πρώτους πρό-
σφυγες-λουκουμοποιούς και την εδραίωση εκεί του προϊόντος. Σχολιάζεται, επίσης,
η πρόσφατη επιτυχής προσπάθεια της συντεχνίας τους για την εγγραφή του προϊόντος
στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Τα Ναξιακά
τιμούν στον παρόντα τόμο έναν ναξιώτη πηγαίο λαϊκό άνθρωπο, ανιδιοτελή,
αγωνιστή της ζωής, κοινωνικά εκτιμώμενο από πάντες, εκλεκτό φίλο και συνεργάτη
τους, τον αλησμόνητο Γιώργη Προμπονά-Κότε. Πέντε φίλοι και θαυμαστές του
καταθέτουν τον «πνευματικό οβολό» τους στο μικρό (αλλά σεμνό και με πολλή αγάπη
δημιουργημένο) αφιέρωμα στη μνήμη του (| 13.9.2022):
Ο Λάζαρος
Ν. Θεόφιλος μάς παρουσιάζει ένα κατατοπιστικό βιο-εργογραφικό του σημείωμα
(«ΓΙΩΡΓΗΣ ΕΜΜ. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ-ΚΟΤΕΣ (1931-2022)»· ο Ομότιμος Καθηγητής του
Πανεπιστημίου Αθηνών Ι. Κ. Προμπονάς («Ο ΚΕΡΑΜΕΙΩΤΗΣ ΥΨΙ-ΠΕΤΗΕΙΣ
ΑΕΤΟΣ») αναμιμνήσκεται όμορφων στιγμών της κοινής τους «συγγενικής» ζωής·
η Ειρήνη Χρυσοβαλάντου Κουτρέτση («ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΤΕ, ΤΟΝ ΕΥΓΕΝΗ ΚΑΙ ΘΥΜΟΣΟΦΟ
ΕΞ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΣΥΓΓΕΝΗ ΜΟΥ») παρουσιάζει αποσπάσματα από την προφορική παρουσίαση
του αείμνηστου Γιώργη και δύο βιβλίων
του που είχε πραγματοποιήσει τον Απρίλιο του 2000 στους πρωτοετείς φοιτητές
του Τμήματος Φιλολογίας του Ε.Κ.Π.Α. Στο αδημοσίευτο αναγνωσθέν τότε κείμενό
της, τμήμα του οποίου είχε την καλοσύνη να μάς αποστείλει, αποδεικνύει τον
Γιώργη ως έναν μοναδικό Ναξιώτη Κόντε της Λογοτεχνίας μας· οι Αναστάσιος και
Βασίλειος Σαλτερή εντοπίζουν και εξετάζουν τους δεσμούς κοινωνικής
αλληλεγγύης μεταξύ ατόμων ή ομάδων προσώπων, όπως αυτοί καταγράφονται στο έργο
του τιμωμένου. Αναλύονται επίσης (α) η σημασία τους για την κατανόηση των
ιστορικών συνθηκών και των κοινωνικών σχέσεων στη ναξιακή κοινωνία κατά τις
περιόδους στις οποίες αναφέρεται ο συγγραφέας και (β) η κοινωνική ευαισθησία
του, για την οποία όλοι και όλες που τον γνωρίσαμε συνηγορούμε («ΔΕΣΜΟΙ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΟΓΙΟΥ ΓΙΩΡΓΗ ΠΡΟΜΠΟΝΑ-ΚΟΤΕ: ΜΙΑ ΦΡΥΚΤΩΡΙΑ
ΣΤΟΝ ΛΑΪΚΟ ΜΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ»)· ο Μ. Γ. Σέργης τιμά τον Γιώργη διπλά: Με
έναν θερμό ευχαριστήριο αποχαιρετισμό («ΕΝΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ
ΓΙΩΡΓΗ ΠΡΟΜΠΟΝΑ - ΚΟ(Ν)ΤΕ») και με την παρουσίαση ενός ανέκδοτου αφηγήματός του
που είχε εγχειρίσει στον συγγραφέα από το 2004, ως ενθύμιον τής μεταξύ
τους φιλίας και αλ- ληλεκτίμησης.
Μια
ακόμη απόδοση τιμής στον αείμνηστο Κότε αποτελεί η δημοσίευση εδώ, στη μόνιμη
στήλη ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ, ενός γλωσσικού ενδιαφέροντος κειμένου του, σχετικού
με τα «ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ, ΣΠΗΛΙΕΣ, ΦΑΡΑΓΓΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ...» από τις
περιοχές των χωριών Σαγκρίου, Δαμαριώνα και Φιλωτιού. Το είχε αποστείλει στην
Μαρία Ξεφτέρη λίγες ημέρες πριν από την «αναχώρησή» του, αλλά δεν πρό-φθασε να
το ιδεί δημοσιευμένο...
Η
μόνιμη στήλη μας ΝΑΞΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΚΕΙΜΕΝΑ, ΠΡΟΣΩΠΑ, ΜΕΛΕΤΕΣ «έχει
την τιμητική της» στον παρόντα τόμο. Όχι μόνον επειδή συγκέντρωσε τα περισσότερα
παρά ποτέ άλλοτε ποιητικά κείμενα, αλλά και διότι σ’ αυτήν μάς τιμούν με την
παρουσία τους οι περισσότερες νέες συνεργάτιδες και συνεργάτες μας. Στις κυρίες
Ευαγγελία Βενιέρη, Ειρήνη Καστελλάνου, Μαρία Καστελλάνου που μάς έχουν
τιμήσει αρκετές φορές στο παρελθόν με τη συνεργασία τους, προστίθενται τώρα
μια από τις «ιέρειες του απεραθίτικου ναού της ποίησης», η χαλκέντερη Άννα
Μπαρδάνη-Ζαβιτσάνου (ας μας επιτραπεί η ειδική αναφορά, τιμής ένεκεν),
η Βένια Δεληγιαννίδη, η Ευτυχία
Αδειλίνη-Μουσούλη, ο Δημήτρης Αναματερός και δύο νέα «φυντάνια» που
μάς εξέπληξαν ευχάριστα: Οι μαθήτριες της Γ' τάξης του Λυκείου Τραγέας Μαρία
Βιτζηλαίου και Κυριακή Κριμιτζά! Αναμένουμε με χαρά τη συνέχιση της συνεργασίας μας με
όλους/όλες τους/τις προαναφερθέντες/-σες και μάλιστα με τις νεαρές νέες
συνεργάτισσές μας!
Η Υπατία
με το «ΔΕΝ ΠΡΟΛΑΒΑΝ...» (αναφορά στον αείμνηστο «τελευταίο παρτιζάνο της
Ευρώπης» και συγγραφέα της «Πετραίας γης» Μανώλη Γλέζο) και η
Απεραθίτισσα Γαλήνη Μπαρδάνη («ΤΩΝ ΨΥΧΩ») «στολίζουν» τον τόμο με δύο
εξαιρετικά κείμενά τους. Την υποενότητα της στήλης ΜΕΛΕΤΕΣ «καλύπτουν» οι Ελένη
Σέργη και Μανόλης Γ. Σέργης, με μια εκτενή εργασία τους για την
ποιήτρια Μιρέλλα Ναυπλιώτη («ΜΙΡΕΛΛΑ ΝΑΥΠΛΙΩΤΗ: ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΙΑΔΝΗ»). Σ’ αυτήν
πραγματοποιούν πρωτίστως μια θεώρηση του ποιητικού έργου της γνωστής ποιήτριας,
αλλά παρουσιάζουν επιπλέον την πολύπλευρη καλλιτεχνική (θέατρο, μουσική,
τραγούδι) και άλλη δραστηριότητα που ανέπτυξε στην αγαπημένη της Νάξο.
Τέσσερις
ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΝΑΞΙΩΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ τιμώνται στον τόμο μας: Οι νέοι συνεργάτες
μας Α. Κωστούλα, Λ. Πετμεζάς, Ά. Τσαλουκίδου γράφουν για τον εικαστικό
Θοδωρή Κ. Νικολάκη, ο Μάνος Ελευθερίου για τον ζωγράφο Μάνο Νανούρη, η Ειρήνη
Μπαρδάνη για τον ζωγράφο / σκηνογράφο του θεάτρου / εικαστικό Παναγιώτη
Βουγά, ενώ ο Σταύρος Σπηλιάκος μάς παρουσιάζει (πλην του βιογραφικού
σημειώματος) πλήρεις καταλόγους με τη θεατρική παρουσία (σε σκηνές θεάτρων,
στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο, στον κινηματογράφο) του αείμνηστου θεατράνθρωπου
και ποιητή Ιάκωβου Ψαρρά («ΙΑΚΩΒΟΣ ΕΜΜ. ΨΑΡΑΣ: Ο ΗΘΟΠΟΙΟΣ, Ο ΠΟΙΗΤΗΣ, Ο
ΑΝΘΡΩΠΟΣ»). Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται «φιλικοί χαιρετισμοί» με αφορμή
τον αδόκητο θάνατό του (2006).
Η στήλη ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ φιλοξενεί έξι
εργασίες, δύο από τις οποίες υπογράφονται από νέους συνεργάτες μας:
Χαιρετίζουμε τη συνεργασία μας με τον ιστορικό ερευνητή Κ. Δανούση και
την εκπαιδευτικό Κατερίνα Γλαβίνου. Ο πρώτος («Η ΝΑΞΟΣ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ Α'
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ») με πηγή τα «Εγχειρίδια ειρήνης» που εκδόθηκαν στο Λονδίνο
για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της μεταπολεμικής εποχής και ειδικότερα το
«Peace Handbooks, τ. III The Balkan States, part I» (1920) που αναφέρεται στη Νάξο,
καταγράφει σημαντικές πληροφορίες για το νησί κατά τον Μεσοπόλεμο. Η Γλαβίνου,
εξ ημισείας Αγερσανιώτισσα, καταγράφει αφηγήσεις γεγονότων που συνέβησαν κατά
την περίοδο της ιταλογερμανικής Κατοχής στο Αγερσανί της Νάξου, μάς δίνει
δηλαδή όψεις της Προφορικής Ιστορίας αυτής της τραγικής για το νησί περιόδου
από το συγκεκριμένο χωριό. Πληροφορητές της ήταν κυρίως Αγερσανιώτες / -ισσες
που βίω- σαν τα γεγονότα («ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΤΑΛΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΝΑΞΟΥ
ΑΠΟ ΤΟ ΑΓΕΡΣΑΝΙ»).
Η Νάξος βρίθει καθολικών εκκλησιών. Μια τέτοια ενδιαφέρουσα περίπτωση,
τον Άγιο Ιωάννη στο Φλεριότων Μελάνων, κοντά στον Κούρο και στο αρχαίο
υδραγωγείο του Λύγδαμη, έναν μονόχωρο, καμαροσκέπαστο ναΐσκο, μελετά στην
εργασία του ο ιστορικός και αρχαιολόγος Θανάσης Κωτσάκης. Αν και οι
γραπτές πηγές γι’ αυτόν είναι ελάχιστες, ο Κωτσάκης τον αναδεικνύει ως ένα
μνημείο υψηλής αισθητικής και σπου- δαιότητας, με αξιοσημείωτα αρχιτεκτονικά
και διακοσμητικά χαρακτηριστικά, πιθανολογεί δε πως ανήκε στην οικογένεια των
δουκών Κρίσπι.
Ο Ιωάννης Χατζάκης («ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟ
ΚΟΣΜΟ: Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΤΕΚΝΩΝ. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΔΥΟ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΑΞΟ (17οςαι.»), στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος
καθορισμού του νομικού πλαισίου της οικογένειας στην Νάξο (κατά την τελευταία
περίοδο του Δουκάτου και κατά τον πρώτο αιώνα της οθωμανικής κυριαρχίας), μάς
παρουσιάζει με αναλυτικό τρόπο τη θέση των φυσικών τέκνων(που έχουν
γεννηθεί εκτός γάμου), των «αναθρεπτών» / «ψυχοπαιδιών», παλλακίδων, κ.ά.
Οικογενειακών καταστάσεων δηλαδή που συντηρούνταν στη Νάξο (σε όλες τις
βαθμίδες της κοινωνικής κλίμακας) καιμετά την ενσωμάτωσή της στην
οθωμανική αυτοκρατορία, εξ αιτίας κυρίως των ιδιαίτερων ιστορικών και
κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν στο νησί, όπως η ύπαρξη ισχυρής
γαιοκτητικής τάξης, οι ισχυρές θρησκευτικές αντιλήψεις, οι αλλεπάλληλες
καταστροφές από επιδρομές εχθρών, οι περιορισμένες ιατρικές γνώσεις, κ.λπ. Από
τη μελέτη του υλικού αποδεικνύεται ότι στη Νάξο τα φυσικά/νόθα παιδιά δεν
απέκτησαν μεν νομικά δικαιώματα έναντι των πατέρων τους, αλλά φαίνεται πως
αντιμετωπίσθηκαν χωρίς ιδιαίτερες προκαταλήψεις από την κοινωνία.
«ΝΑΞΙΑΚΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ» επιγράφει ο Αντώνης Τζιώτης το δημοσίευμά
του, σκοπός του οποίου, όπως γράφει, δεν είναι «να αχθούμε σε αναλυτικές
καταγραφές προσώπων και καταστάσεων της ελληνικής μικρασιατικής ιστορίας και
ζωής», αλλά η παράθεση των στοιχείων εκείνων που καταδεικνύουν τον στενό δεσμό
Μικράς Ασίας και Νάξου και κυρίως της Νάξου με την γη της Ιωνίας. Έναν δεσμό
που έχει την αφετηρία του στο βάθος του παρελθόντος.
Ο
τακτικός μας συνεργάτης Γιώργος Μανωλάς (ο Blogger ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ) στο νέο του ιστορικό
σημείωμα δημοσιεύει στοιχεία για 84 νέους Αξώτες που σκοτώθηκαν, εκτελέστηκαν
ή εξαφανίστηκαν κατά την τραγική εμφύλια διαμάχη της περιόδου 1944-1949 (και
λίγο μετά). Τα περισσότερα στοιχεία προέρχονται από τα αρχεία του Στρατού,
δηλαδή οι περισσότεροι ήταν στρατιώτες του Εθνικού Στρατού ή ανήκαν στις
υφιστάμενες τότε Δυνάμεις Ασφαλείας. Από την πλευρά της Αριστεράς, τα στοιχεία
είναι ελάχιστα, άρα δεν γνωρίζουμε επακριβώς πόσοι και ποιοι νέοι Ναξιώτες
χάθηκαν συνολικά («ΑΞΙΩΤΕΣ ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΜΦΥΛΙΟ, 1944-1949»).
Επτά εργασίες συμπεριλάβαμε στη στήλη ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΥΛΗ
και μία στη συμπληρωματική της ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ, αυτήν ενός ακόμη
νέου συνεργάτη μας, του Τάσου Αναστασίου, με θέμα «Η ΝΑΞΟΣ ΣΤΟ
ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ». Ο Αναστασίου, βασιζόμενος στη μακρόχρονη βιωματική του εμπειρία
στα νησιά των Κυκλάδων, αποτυπώνει αδρά τις ανησυχίες μεγάλης μερίδας της
τοπικής κοινωνίας σχετικά με την τρέχουσα εξελικτική πορεία των νησιών, και
ειδικότερα της Νάξου, εξ αιτίας του αναπτυσσόμενου ραγδαία «υπερτουρισμού» και
των συνεπειών του.
Η Ελένη Γιαννούλη ασχολείται με την υφαντική στ’ Απεράθου, αυτήν
την παραδοσιακή τέχνη που ενσωματώνει υλική και άυλη κληρονομιά, αλλά κυρίως
με την αξιοποίησή της, ως μιας εναλλακτικής μορφής κοινωνικής συγκρότησης και
οικονομικής ανάπτυξης, που μπορεί να συμβάλει δυναμικά στον μετασχηματισμό της
απεραθίτικης κοινωνίας, και μάλιστα στο διευρυμένο πλέον πλαίσιο των δυνατοτήτων
που παρέχει και η εφαρμογή της Διεθνούς Ευρωπαϊκής και Εθνικής νομοθεσίας.
Είναι γνωστές οι αναπτυξιακές πολιτικές που έχουν δώσει έμφαση στην λεγόμενη
«ενδογενή ανάπτυξη». Ο Χειροτεχνικός Συνεταιρισμός Γυναικών Απεράθου
(1987) που λειτουργεί μέχρι σήμερα με μεγάλη επιτυχία αποτελεί το αναλυτικό
παράδειγμα της συγγραφέως.
«Η ΠΑΡΛΑΤΑ ΤΟΥ 2023 ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΤΥΡΙΝΗΣ ΣΤ’ ΑΠΕΡΑΘΟΥ» αποτελεί τη
συμβολή στην Επετηρίδα μιας ακόμη νέας συνεργάτιδάς μας, της
Απεραθίτισσας εκπαιδευτικού Σοφίας Γιακουμή. Μετά από ένα σύντομο
κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα για το έθιμο της Παρλάτας στ’
Απεράθου, παρουσιάζεται το κείμενο που εκφωνήθηκε την Τυρινή Κυριακή του 2023
στην Πλάτσατου χωριού.
Η φιλόλογος - εκπαιδευτικός Μ.Δ.Ε. στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Ιωάννα
Δρυ («ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Μ. ΔΗΜΗΤΡΟΚΑΛΛΗΣ. ΤΟ ΓΚΑΡΣΟΝΙ ΤΟΥ ’40 ΣΤΗ ΝΑΞΟ. ΕΙΚΟΝΕΣ
ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΝΑΞΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ») μάς παρουσιάζει όψεις της
κοινωνίας της Χώρας Νάξου κατά τον Μεσοπόλεμο, όπως αυτές αναπαριστάνονται στο
αυτοβιογραφικό αφήγημα «Το γκαρσόνι του ’40 στη Νάξο» του λαϊκού δημιουργού
Εμμ. Μιχ. Δημητροκάλλη. Στην αφήγησή του, μέσα από τη δική του προσωπική
περιπέτεια, «ζωγραφίζεται» η Χώρα με τους διάφορους ανθρώπινους τύπους και
χαρακτήρες, μαρτυρία πολύτιμη, καθώς οι πηγές και οι μελέτες που έχουν έως τώρα
δημοσιευθεί σχετικά με τη ζωή στη Νάξο την ίδια περίοδο είναι περιορισμένες.
Την αυτοφυή χλωρίδα της Απειράνθου παρουσιάσει σε (εξαντλητική) εκτενή
της εργασία η Τασία Δεουδέ. Η σειρά που καταγράφονται τα φυτικά είδη (όπως
αυτά συναντώνται στην δόκιμη ποίηση συγχωριανών της απεραθιτών ποιητών)
είναι αλφαβητική, με βάση τη λαϊκή ονομασία τους. Έπεται η επιστημονική τους
ονομασία, το γένος, το είδος και η οικογένεια που ανήκουν (στη λατινική γλώσσα
φυσικά). Αναφέρεται το όνομά τους στην ντοπιολαλιά, όπου υφίσταται, είτε
αναφέρεται σε κάποιον στίχο είτε όχι. Κάθε αναφορά σε φυτό συμπληρώνεται με
λίγα ενδεικτικά σχόλια για τις ιδιότητές του και τη χρηστική του αξία στον βίο
των παλαιότερων και των σύγχρονων Απεραθιτών («Η ΑΥΤΟΦΥΗΣ ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ
ΑΠΕΙΡΑΝΘΟΥ ΣΤΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΤΗΣ»).
Στο Γλινάδο των μεταπολεμικών δεκαετιών μάς μεταφέρει η κάτοχος Μεταπτυχιακού
Διπλώματος Βυζαντινής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ελισάβετ Χερουβείμ [«ΟΨΕΙΣ
ΤΟΥ ΓΛΙΝΑΔΟΥ (ΤΩΝ ΔΕΚΑΕΤΙΩΝ 1950 ΚΑΙ 1960) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ
ΑΝΤ. ΔΡΗ»]. Η εργασία της βασίζεται σε μια συνέντευξη που τής παραχώρησε ο
Γλιναδιώτης Ομότ. Καθηγητής της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών
Επιστημών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Μανόλης Αντ. Δρης.
Αναπαριστάνονται σ’ αυτήν όψεις του «παραδοσιακού» λαϊκού πολιτισμού, της
κοινωνικής και της σχολικής ζωής στο Γλινάδο κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960,
όπως τις βίωσε ο πληροφορητής της κατά τα πρώτα 17 έτη της ζωής του, πριν
αναχωρήσει για τις σπουδές του στην Αθήνα.
Η Νηπιαγωγός Ειρήνη Κύλη-Μανιού συνάντησε την Φιλωτίτισσα, 99
χρόνων, Κατίνα Γεωργίου Σουλή (σύζυγο Υψηλάντη, 1922-2022, λίγο πριν
αναχωρήσει για το αιώνιο ταξίδι της) και κατέγραψε για μάς εδώ ποιήματα που τής
απήγγελνε η θαλερή γερόντισσα με θέμα «Η πατρίδα» («Η Πατρίδα με κεφαλαίο Π,
όχι η πατρίδα η κόκκινη, η μπλε ή η πράσινη», όπως διευκρινίζει η συγγραφέας).
Οι στίχοι που κατέγραψε δεν είναι δικοί της, προέρχονται από τα παιδικά της
ακούσματα στο σχολείο και από τα διαβάσματά της σε κάθε έντυπο που έβρισκε
μπροστά της, γεγονός που αναδεικνύει τον απώτερο και κύριο σκοπό της
δημοσίευσή τους. Ενδιαφέροντα είναι τα ερωτήματα που διατυπώνει στο τέλος της
εργασίας της η Κύλη («ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΤΗΣ
ΦΙΛΩΤΙΤΙΣΣΑΣ ΚΑΤΙΝΑΣ Γ. ΣΟΥΛΗ, 1922-2022)».
Ο
αειθαλής Δημήτρης Αγγελής καταγράφει τα Δημοτικά Σχολεία του χωριού του
Σαγκρίου, τον χρόνο της λειτουργίας τους, τους χώρους στους οποίους στεγάστηκαν,
τους διδάξαντες εκπαιδευτικούς. Αναφέρονται ιδιαιτέρως εκείνοι/εκείνες των
οποίων η παρουσία λειτούργησε με τρόπο καταλυτικό στη ζωή των μαθητών. Η παρουσίαση
των σχολείων γίνεται με βάση τη χρονική περίοδο έναρξης της λειτουργίας τους.
Στο δεύτερο μέρος της εργασίας ο Αγγελής αναφέρεται στην επιλογή της πρόσφατης
σχετικά πρόσθετης ονομασίας («Γεώργιος Ι. Μαϊτός») του σχολείου Σα- γκρίου
(«ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΑΓΚΡΙΟΥ ΝΑΞΟΥ»).
Σε
παλαιότερο άρθρο του με τίτλο «Περίγραμμα της αυτοδιοικητικής ιστορίας της
Κωμιακής (Κορωνίδας) Νάξου» ο Λάζαρος Ν. Θεόφιλος παρουσίασε την εξελικτική
πορεία του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Κορωνίδας (Κωμιακής) Νάξου.
Τότε, είχε επισημάνει την αδυναμία του να αναφερθεί στην πρώτη κοινοτική αρχή
της, λόγω έλλειψης πηγών. Η διάσωση όμως και η ταξινόμηση τού αρχείου του
Ειρηνοδικείου Τραγαίας, τού έδωσε τη δυνατότητα να μας παρουσιάσει στη μόνιμη
στήλη ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ την «...ΠΡΩΤΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΚΟΡΩΝΙΔΑΣ
(ΚΩΜΙΑΚΗΣ) ΝΑΞΟΥ».
Οι Μαρία
Καλτσά, Ειρήνη Μπαρδάνη (πρώτη συνεργασία με τα Ναξιακά) και Δημήτρης
Παρτσινέβελος μάς παρουσιάζουν τις «αναγνώσεις» τους μιας φωτογραφίας
ναξιώτη μετανάστη στην Αμερική, για τη στήλη ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ.
Έξι ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ φιλοξενεί ο τόμος. Οι Κυρίες Σοφία
Σουλή, Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου, Μαρία Ξεφτέρη, Κατερίνα Πολυμενοπούλου παρουσιάζουν,
αντιστοίχως, βιβλία των Ευδοκίας Σουλή-Νιάου, Μανόλη Γ. Σέργη, Ιωάννη Χατζάκη,
Αναστασίας Δεουδέ, Όλιας Γκλούσενκο & Κωστή Δρυγιανάκη. Επιπλέον: Τον προηγούμενο
11ο τόμο της Επετηρίδας μας παρουσιάζουν η Χριστίνα Βέικου,
ο Νότης Παπακυπαρίσσης και ο Γιάννης Τουμπακάρης. Τα κείμενα των
εδώ σημειωμάτων τους εκφωνήθηκαν στην παρουσίαση του τόμου, στην αίθουσα της Εταιρείας
Ελλήνων Λογοτεχνών τον παρελθόντα Ιανουάριο (2023).
Το ΑΡΧΕΙΟΦΥΛΑΚΕΙΟΝ φιλοξενεί τις «ΛΕΙΒΑΔΙΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΥΛΕΣ» του
ναξιώτη, Γαλαναδιώτη την καταγωγή, λογίου Μιχαήλ Κοντελιέρη. Η επιλογή
του κειμένου συνδυάστηκε με την απόφασή μας το συγκεκριμένο χωριό να
εκπροσωπηθεί στο εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο του τόμου.
Οι ΔΡΑΣΕΙΣ
ΤΗΣ Ο.ΝΑ.Σ. (της Εύης Ζιούλη) κατά το 2022 συμπληρώνουν τα περιεχόμενα
του τόμου.
Τέλος,
το Δ.Σ. της Ο.ΝΑ.Σ. και η Επιτροπή Εκδόσεως της Επετηρίδας Ναξιακά ευχαριστούν
και από τη θέση αυτήν την εταιρεία ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ, για την εκ μέρους της
συμμετοχή στο κόστος της παρούσας έκδοσης.
Καλή
μελέτη του τόμου!
