ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Με ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση η Ομοσπονδία
Ναξιακών Συλλόγων (Ο.ΝΑ.Σ.) και η Επιτροπή Εκδόσεως της επετηρίδας Ναξιακά,
πιστή στο ραντεβού της με το ελληνικό και ναξιακό κοινό, του παραδίδει τον 8ο
τόμο της, του 2018.
Έναν τόμο ανανεωμένο καθ’ όλα: Με νέες στήλες,
νέους συνεργάτες (δέκα τον αριθμό, πανελλήνιας και διεθνούς εμβέλειας
επιστήμονες), νέους ναξιώτες φερέλπιδες επιστήμονες (δύο), νέα πρόσωπα στην
Επιτροπή Εκδόσεώς της (δύο), νέα εμφάνιση της πρώτης σελίδας των παρατιθέμενων εργασιών
(«ομοιομορφοποίηση» της πρώτης σελίδας, ως μια ακόμη προσπάθεια της επετηρίδας
μας να παράσχει και υψηλότερης αισθητικής αποτέλεσμα).
Όσον αφορά στις νέες στήλες, αναφερόμαστε:
- Στη ΝΑΞΙΑΚΗ
ΠΟΙΗΣΗ: ΚΕΙΜΕΝΑ, ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΕΣ, η οποία, αναλόγως του
διαθέσιμου
υλικού, θα περιορίζεται ή στην παράθεση κειμένων ναξιακής ποίησης
ή θα
συμπληρώνεται με κείμενα γι’ αυτήν και τους δημιουργούς της. Αρχή γίνεται με τη
στήλη
στην πλήρη της ανάπτυξη. Παρατίθενται ποιήματα δύο ναξίων ποιητών (της Μιρέλλας
Ναυπλιώτη και του Στέφανου Ψαρρά-Ψαρροστέφανου) και μία μελέτη, του Αντώνη Τζιώτη, για τον δεύτερο,
με
τίτλο «Ένας ακρίτας του τοπικού μας πολιτισμού».
- Στη στήλη ΘΕΜΑΤΑ
ΔΙΚΑΙΟΥ, η οποία εγκαινιάζεται με τις
εργασίες του Ιωάννη Χατζάκη και του Andrew
P. McCormick. Η του πρώτου έχει τίτλο «Τα
κατάλοιπα μιας εκκλησιαστικής δίκης: Ο ανακριτικός φάκελος της υπόθεσης του
Σακελλάριου Νάξου Παρασκευά Σμυρναίου (Μάιος 1683)». Τον Μάιο του 1683, ο τέως
Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γεράσιμος, υπό την ιδιότητα του Προέδρου της Μητροπόλεως
Παροναξίας, και ο Αρχιεπίσκοπος Σίφνου Φιλάρετος, ενεργώντας κατ’ εντολή του
Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Διονυσίου, λαμβάνουν τις καταθέσεις 16 συνολικά μαρτύρων
για τα ηθικά παραπτώματα του Σακελλαρίου Νάξου π. Παρασκευά Σμυρναίου. Το υλικό
που συγκεντρώθηκε κατ’ αυτόν τον τρόπο για να αποσταλεί στο Πατριαρχείο, συνοδευόμενο
από ένα Πρακτικό Σύστασης Ανακριτικής Επιτροπής και ένα Διαβιβαστικό, συνολικά
τέσσερα φύλλα, βρίσκεται σήμερα στα ΓΑΚ Αθηνών, αρχειακή σειρά Μικρές Συλλογές
ή Συλλογές Κ, 8ια, αρ. 9, και στην παρούσα μελέτη δημοσιεύεται για πρώτη φορά
(Παράρτημα Α). Η σχετική έρευνα για τον κατηγορούμενο στο νοταριακό υλικό της
εποχής απέδωσε τέσσερις πράξεις (τρεις ανέκδοτες και μία δημοσιευμένη –
Παράρτημα Β). Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του συγκεκριμένου κειμένου, η αμεσότητα
που διακρίνει τις μαρτυρικές καταθέσεις και οι «ανατριχιαστικές» λεπτομέρειες
που παρέχουν, καθιστούν την πηγή πολύτιμη για την έρευνα της ιστορίας της
περιοχής και την ερμηνεία της κοινωνικής της πραγματικότητας. Βέβαια, η πηγή
αποτελεί ταυτόχρονα και ένα σημαντικό νομικό κείμενο το οποίο επιτρέπει τη
διαπίστωση του δικονομικού πλαισίου μέσα στο οποίο κινούνται οι δύο ανακριτές –
αρχιερείς, και κατ’ επέκταση του εφαρμοζόμενου δικαίου.
Η εργασία του δεύτερου (Andrew
P. McCormick) έχει τίτλο «Η ταραχώδης
θητεία ενός καθολικού αρχιεπισκόπου στην οθωμανική Νάξο». Εστιάζει στην
επισκοπική σταδιοδρομία του Pietro Martire de Stefani, ενός δομινικανού μοναχού
από τη Χίο με σπουδές στη Ρώμη, ο οποίος, από το 1750 μέχρι το τέλος της ζωής
του, διετέλεσε αρχιεπίσκοπος Νάξου και Πάρου. Η αποτυχία του να επιβάλει
μεταρρυθμίσεις σε μια πολυεθνοτική καθολική κοινότητα, όπως ήταν αυτή της
Νάξου, και κυρίως η αδυναμία του να ελέγξει τις εσωτερικές της έριδες
αντικατοπτρίζει τις πολιτικές και θρησκευτικές αναταραχές που γενικότερα
κλυδώνισαν τις καθολικές κοινότητες του Αρχιπελάγους. Τα παραπάνω καταδεικνύουν
ότι τα συμφέροντα της Ρώμης, των Βερσαλλιών και των ντόπιων Καθολικών ήταν
ουσιαστικά ασύμβατα.
- Στη στήλη ΤΟΠΙΚΗ
ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ, η οποία θα προσπαθήσουμε να «καλύπτεται» σε κάθε μας τόμο,
και εγκαινιάζεται με την εργασία του Λάζαρου
Ν. Θεόφιλου «Αυτοδιοικητικό περίγραμμα Κεραμωτής Νάξου». Σ’ αυτήν
παρουσιάζεται, εν συντομία, το διοικητικό και αυτοδιοικητικό σύστημα της Νάξου
στο διάβα των αιώνων, και ειδικότερα η εξέλιξη του θεσμού της τοπικής
αυτοδιοίκησης στην ορεινή (και όμορφη) κοινότητα της Κεραμωτής, από τον 17ο
αιώνα και εντεύθεν, με έμφαση στην πλήρη καταγραφή των εκλεγμένων κοινοτικών
αρχών της.
Το περίγραμμα των υπολοίπων εργασιών του τόμου
έχει ως εξής:
Η αρχαιολόγος της Εφορίας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Ειρήνη Λεγάκη εξιστορεί στην εργασία της με τίτλο «Από την
αρχαιολογική συλλογή στο μουσείο Νάξου» σημαντικές στιγμές-σταθμούς στη μακρά
διαδρομή του Μουσείου Νάξου, μέσα από αρχεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που
επιλέχθηκαν να παρουσιαστούν, για πρώτη φορά εδώ, και τα οποία αποκαλύπτουν τη
μείζονα σημασία του Μουσείου για την ιστορία του Αιγαιακού και Ευρωπαϊκού
πολιτισμού. Καταδεικνύει δε αφ’ ενός το ευρύτερο ιστορικό, κοινωνικό,
οικονομικό, πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε και «ενηλικιώθηκε» το
Μουσείο, αφ’ ετέρου τους ιδιαίτερους παράγοντες που καθόρισαν τη μορφή, το
περιεχόμενο και τον χαρακτήρα του. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου, ως «μόνιμο
ίδρυμα στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτό στο κοινό,
που ερευνά τα υλικά αντικείμενα των ανθρώπων και του περιβάλλοντός της, αποκτά
αυτά τα αντικείμενα, τα διατηρεί, τα ερμηνεύει και πρωτίστως τα εκθέτει προς όφελος
του κοινού, κυρίως μέσα από διαδικασίες μελέτης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας»,
είναι το επιστέγασμα της προσπάθειας 72 χρόνων, που την αρχή της σηματοδοτεί η
ύπαρξη της πρώτης αρχαιολογικής συλλογής στο νησί της Νάξου, το 1899, και το
τέλος της το άνοιγμα για τους επισκέπτες του επιβλητικού μεσαιωνικού κτηρίου με
τη σπουδαία έκθεση αρχαιοτήτων όλων των περιόδων, με προεξέχουσες εκείνες του
πρωτοπόρου κυκλαδικού πολιτισμού, το 1971.
Στην εργασία της «Κυκλαδική γλυπτική και μοντέρνα
τέχνη: Μορφολογικές και εννοιολογικές συνδέσεις με τα κυκλαδικά ειδώλια της
Νάξου», η Αγγελική Παρτσινέβελου
διερευνά μορφολογικές και εννοιολογικές συνδέσεις μεταξύ κάποιων εμβληματικών
κυκλαδικών ειδωλίων (που εντοπίστηκαν σε περιοχές της Νάξου) και έργων
καλλιτεχνών-θρύλων του Μοντερνισμού (τέλη 19ου αι. - μέσα 20ού αι.),
των Picasso, Giacometti, Brancusi
και Moore. Στο
πλαίσιο των αλλαγών που έχουν συντελεστεί μέσα σε επτά αιώνες εξελικτικής
πορείας της τέχνης, αλλά και στο πεδίο της Μουσειολογίας υστερόχρονα, η
συγκριτική θέαση πολιτιστικών τεκμηρίων από διαφορετικές ιστορικές περιόδους
είναι πλέον επιτρεπτή, και επιβεβλημένη ενίοτε, για τη διαμόρφωση της «εμπειρίας»
του κοινού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πέρα από τον στόχο της ανάδειξης του
βαθμού «συγγένειας» των τεκμηρίων της κυκλαδικής Γλυπτικής (από τη Νεολιθική περίοδο
έως την πρώιμη Εποχή του Χαλκού) με έργα της Μοντέρνας Τέχνης, αναδεικνύεται η Νάξος
(εντός του «υπερκείμενου» κυκλαδικού πολιτισμού) ως κέντρο καλλιτεχνικής
παραγωγής υψηλού επιπέδου.
Η καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και του
Πολιτισμού στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Ευαγγελία
Ν. Γεωργιτσογιάννη συμβάλλει στον τόμο των Ναξιακών με την εργασία
της «Στρατιώτης από τη Νάξο στην εκστρατεία της Ουκρανίας (1919): Η μαρτυρία
του ταφικού μνημείου στην Κωνστάντζα της Ρουμανίας». Σημειώνουμε ότι φέτος συμπληρώνονται
εκατό χρόνια από την εκστρατεία στην Ουκρανία (1919), η οποία αποτελεί μία από τις
λιγότερο γνωστές πτυχές της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Στην Κωνστάντζα της Ρουμανίας βρίσκεται ένα
ταφικό μνημείο, το οποίο ανήγειρε η ελληνική κοινότητα της πόλης και είναι αφιερωμένο
σε δύο έλληνες στρατιώτες που συμμετείχαν στην εκστρατεία αυτή και οι οποίοι μεταφέρθηκαν
ως τραυματίες στην εν λόγω πόλη, όπου και πέθαναν. Ένας εξ αυτών ήταν, σύμφωνα
με την επιγραφή, ο στρατιώτης Αντώνιος Μ. Βλασερός, από
το Κεραμί Τραγέας, 24 ετών. Η μαρτυρία αυτή φέρνει στο φως μια άγνωστη σελίδα
από την ιστορία του νησιού, τη συμμετοχή δηλαδή νάξιων στρατιωτών στην ουκρανική
εκστρατεία. Το εν λόγω ταφικό μνημείο συνδέει επιπλέον τη Νάξο με την πόλη της Κωνστάντζας,
αποτελώντας στοιχείο «κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς και ιστορικής μνήμης»,
όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η συγγραφέας.
Ο τακτικός συνεργάτης μας, χαλκέντερος μελετητής της
ιστορίας των Κυκλάδων, Σίμος Συμεωνίδης
παρουσιάζει τον «βίον και την πολιτεία» ενός ακόμη «δυτικού» εκκλησιαστικού
ανδρός, του Αντώνιου Γιουστινιάνι, τον οποίο το Βατικανό διόρισε αρχιεπίσκοπο
Νάξου (1701-1730). Η πλήρης κατηγοριών για ανάρμοστες σε πνευματικόν ηγέτη συμπεριφορές
επιστολή του «ταπεινού δούλου» Πιέτρο Π. Ρόσσι προς την Αγία Προπαγάνδα
κρίνουμε πως αποτελεί, ακόμη και αν ελάχιστα όσων αναφέρονται είναι αληθή, ένα
ακόμη στοιχείο της αυτοφθοράς του Καθολικισμού στην ευρύτερη περιοχή των
Κυκλάδων.
Η μελέτη της διδάκτορος της Νεώτερης Ελληνικής
Ιστορίας του Ε.Κ.Π.Α. Ελένης Βελώνη «Μαθητές
από τη Νάξο στο ελληνικό σχολείο και γυμνάσιο Σύρου (1833-1851)» αποδεικνύει
ότι η έρευνα στα σχολικά αρχεία προσφέρει δυνατότητες ανάδειξης πτυχών όχι
μόνον της εκπαιδευτικής πραγματικότητας, αλλά και της κοινωνίας και της ιστορίας
της τόπου. Με επιστημονικό εφαλτήριο τα μαθητολόγια Σύρου, συγκροτήθηκαν
πίνακες με μαθητές που κατά δήλωσή τους, γεννήθηκαν και κατάγονταν από τη Νάξο.
Στο πλαίσιο της έρευνας, αναζητήθηκε το οικονομικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό
πλαίσιο που επηρέασε και όρισε τη δυνατότητα πρόσβασής τους στη μέση εκπαίδευση.
«Δυτικοί ‘‘αποστολικοί επισκέπτες’’ στη Νάξο (17ος-18ος
αι.)» τιτλοφορεί ο Θανάσης Κωτσάκης την
εργασία του. Οι ιστορικοί αναγνωρίζουν ότι μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες
πτυχές της ναξιακής ιστορίας συνιστούν οι διηγήσεις τους, γραμμένες κατά κανόνα
στην ιταλική γλώσσα. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη κατηγορία περιηγητών, που
επισκέφθηκε το νησί κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα, με
σκοπό να αποτιμήσουν την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η εκεί Καθολική
Εκκλησία, και να αποστείλουν εν συνεχεία σχετική αναφορά στην Αγία Έδρα. Στην
εργασία περιγράφονται εν συντομία οι διηγήσεις 16 αποστολικών επισκεπτών που
επισκέφθηκαν (ή ήταν εγκατεστημένοι) τη Νάξο κατά την περίοδο από το 1601 έως
το 1792, οι οποίοι μας άφησαν τις εντυπώσεις τους όχι μόνο για την κατάσταση
του καθολικού ποιμνίου του νησιού, αλλά μας παρείχαν επιπλέον διαφωτιστικές
πληροφορίες σχετικά με τη δημογραφία, την οικονομία, το φυσικό περιβάλλον, τη
γεωγραφία, την ιστορία και τη λαογραφία της μεταμεσαιωνικής Νάξου.
Στο άρθρο του «Νάξος
1807 - Επικίνδυνες μασκαράτες», ο δικηγόρος και ιστορικός ερευνητής Ιάκωβος Ναυπλιώτης-Σαραντινός παρουσιάζει την περίπτωση ενός πιστοποιητικού
συντεταγμένου από τον προσωρινό πράκτορα του γαλλικού Υποπροξενείου Νάξου,
Φραγκίσκου Σαλαμών, με παραλήπτη τον Ιωάννη Σομμαρίπα. Σύμφωνα με αυτό, οι
Θωμάς Σομμαρίπας, Αντώνιος Μπέλλος και Ιάκωβος Σαλαμών εξέφραζαν την
ευγνωμοσύνη τους προς τον Ιωάννη Σομμαρίπα, επειδή τους έσωσε τη ζωή
διακινδυνεύοντας τη δική του. Στο συγκεκριμένο πιστοποιητικό περιγράφονται με
δραματικό τρόπο γεγονότα και καταστάσεις που διαδραματίστηκαν τον Ιανουάριο του
1807 στη Νάξο και που θα μπορούσαν να καταλήξουν σε φόνους. Τα δεδομένα αυτά
καταδεικνύουν ότι ακόμη και στις αρχές του 19ου αιώνα η αντιπαλότητα
μεταξύ των καθολικών και τον ορθοδόξων κατοίκων της Χώρας Νάξου ήταν οξυμμένη
και έντονη.
Ο Γιώργος
Α. Μανωλάς (ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ) στο
«Μητρώο Αρρένων Δήμου Βίβλου Νάξου (1879-1899)» παραθέτει έναν μακροσκελέστατο
κατάλογο ονομάτων που αφορά σε γεννήσεις αγοριών στον Δήμο Βίβλου από το έτος 1879
έως το 1899. Πρόκειται για αρχειακό υλικό που προσφέρεται για πολλαπλές
«αναγνώσεις», πρωτίστως δε ικανοποιεί την περιέργεια πολλών εξ ημών να
γνωρίσουμε απογόνους-συγγενείς μας. Τμήμα του πολύτιμου αυτού υλικού εκδόθηκε
στη Νάξο, τύποις Γεωργίου Βυρίνη το 1906, ένα άλλο του (των ετών 1889-1899)
κυκλοφορήθηκε στην Ερμούπολη από το τυπογραφείο του Ρενιέρη Πρίντεζη το 1901.
Και τα δύο μητρώα απόκεινται στο Ιστορικό Αρχείο Νάξου / ΓΑΚ Νάξου.
Η φιλόλογος Χάιδω
Μουστάκη πραγματοποιεί με γλαφυρό τρόπο στο πόνημά της «Ένα ταξίδι στο
χρόνο, Νάξος - Βουρλά - Παναγιά η Βουρλιώτισσα» ένα ταξίδι μνήμης ιερό, ένα
ταξίδι στον χρόνο, με θύμησες από τη Νάξο, τα Βουρλά και την Παναγιά τη
Βουρλιώτισσα, μέσα από αφηγήσεις και
παραδόσεις της ζωής των Ναξιωτών στα Βουρλά της Μικράς Ασίας. Οι εκεί Ναξιώτες εργάζονται
σκληρά, πετυχαίνουν ως επαγγελματίες και ως άνθρωποι, κάνουν καλές οικογένειες,
οραματίζονται την επιστροφή τους στη γενέθλια γη, στη Νάξο, στο Φιλώτι. Στήριγμα
όλων η Παναγιά η Βουρλιώτισσα και η θαυματουργή εικόνα Της.
Ο ερευνητής Ιστορίας των Πολιτισμών Στέλιος Μουζάκης συνεχίζει τη μελέτη τού
Κώδικα της Θεοσκέπαστης με την
εργασία του «Η υποχρέωση στολισμού και του ψάλλειν τον επιτάφιο της Θεοσκέπαστης
στο Κάστρο αιωνίως και κληρονομικώς: Μια ξεχασμένη διαδικασία ή μια χαμένη
εθιμική πρακτική;». Παρουσιάζει και σχολιάζει τις σημειώσεις του Σακελλάριου Νικόλαου
Μελισσουργού σχετικές με το προικοσύμφωνο της αρχόντισσας Κατζιάνας.
Συγκεκριμένα, εντοπίζει ότι (μεταξύ άλλων) παραδίδει και ένα χωράφι βεβαρημένο
με την υποχρέωση ο εκάστοτε ιδιοκτήτης να ψάλλει τον επιτάφιο της Θεοσκέπαστης
αιωνίως και κληρονομικώς. Ο ιερέας επιβεβαιώνει με τις ενέργειές του τον συνεχή
έλεγχο τήρησης μιας αναγκαίας τάξης μεταξύ του πληρώματος της εκκλησίας του,
πάνω σε μια εθιμική πρακτική, ξεχασμένη
πλέον σήμερα.
Η εργασία της δρος Λαογραφίας του Ε.Κ.Π.Α. Μαγδαληνής Πατσαβούρα-Χαρτζανιώτη «Οι
‘‘παραδοσιακές’’ απόκριες στην Κωμιακή» αναφέρεται στον εορτασμό των απόκρεων
στην ορεινή Κωμιακή της Νάξου. Η συγγραφέας δεν αρκείται στην περιγραφή των
εκδηλώσεων των τριών εβδομάδων της αποκριάς (π.χ., χοιροσφάγια, μεταμφιέσεις Κωμιακιτών,
γλέντια, χοροί και τραγούδια της γιορτής, προετοιμασία των κολλύβων για τα Ψυχοσάββατα
κ.λπ.), αλλά τα εντάσσει στο (και τα ερμηνεύει με το) ευρύτερο θεωρητικό
πλαίσιο της διαβατήριας αυτής χρονικής περιόδου.
Στην εργασία της «Ο γάμος ως διαβατήρια τελετουργία στις Τρίποδες της
Νάξου (κατά τον 20ό αιώνα έως το 1970)», η νέα ναξιώτισσα φιλόλογος Ιακωβίνα Κατερίνη εξετάζει το έθιμο του
γάμου στην κοινότητα των Τριπόδων Νάξου κατά τον 20ό αιώνα και μέχρι
το συμβατικό όριο του 1960, μέσα από την ανάλυση και την ερμηνεία των φάσεων
που περνά ως βασική διαβατήρια τελετουργία: του χωρισμού, της περιθωριοποίησης,
της επανενσωμάτωσης. Τα στάδια αυτά είναι αναγκαία για να ολοκληρωθεί με
επιτυχία ο γάμος. Επιπλέον, επισημαίνονται οι διαφοροποιήσεις της τελετουργίας της
στις γειτονικές κοινότητες (π.χ., το Γλινάδο), τα εισαγωγικά στάδιά της, το
θέμα της προίκας κ.λπ.
Ο μουσικολόγος Νίκος Βερύκοκκος στην
εργασία του «Η μουσική πρόταση από τη ‘‘Νάξο’’
του Μιχάλη Κοντελιέρη» μελετά και αναλύει μουσικολογικά τα μουσικά κείμενα από
το ομότιτλο βιβλίο του Γαλαναδιώτη στην καταγωγή λογίου, που κυκλοφορήθηκε το
1929. Η καταγραφή των εν λόγω μουσικών κειμένων πραγματοποιήθηκε από τον
συνθέτη Παναγιώτη Γλυκοφρύδη με δυτική σημειογραφία, και η εργασία αναδεικνύει τα
σχετικά προβλήματα που προκύπτουν από αυτήν την απόπειρα.
Στην
εργασία τους «Από τα μνημεία στα τοπία: Η αγροτική κληρονομιά της Νάξου ως
πολιτιστική κληρονομιά ‘υπό δημιουργία’», οι σύμβουλοι διαχείρισης Πολιτιστικής
Κληρονομιάς Στέλιος Λεκάκης και Μήνα Δραγούνη εξετάζουν την αγροτική
κληρονομιά της Νάξου και τις αντιλήψεις μιας τοπικής κοινότητας, έχοντας ως
θεωρητική βάση την έννοια του «πολιτιστικού τοπίου» και βασιζόμενοι σε πρόσφατη
έρευνα πεδίου που διεξήγαγαν στη Νάξο. Από τα ευρήματα της έρευνας προκύπτει
ότι οι κατασκευές των αγροτών και των βοσκών, όπως και το ευρύτερο τοπίο
δραστηριότητάς τους, κατέχουν σημαντική θέση στη μνήμη και στη συνείδηση των
κατοίκων του νησιού, αντανακλώντας την ιστορία της οικογένειας ή της
κοινότητας. Ωστόσο, το αγροτικό παρελθόν και τα υλικά και άυλα κατάλοιπά του
φαίνεται πως δεν ανάγονται ακόμα στο επίπεδο της «επίσημης» πολιτιστικής
κληρονομιάς, γεγονός που καθιστά το μέλλον τους άδηλο. Σε συνδυασμό δε με την
έλλειψη κρατικών πρωτοβουλιών, είναι επιτακτική και εφικτή μια συλλογική
προσέγγιση στη διαχείριση της αγροτικής κληρονομιάς της Νάξου.
«Ο παρ’ υμών εις χειροτονίαν πρεσβυτέρου προτεινόμενος
εν τη κατά του δήμου Βίβλου Κοινότητι Αγερσανίου Νικόλαος Σ. Παπά Ορφανός εκ
του αυτού χωρίου εγκρίνεται χειροτονηθήναι πρεσβύτερος»: Εντοπιότητα,
όψεις της κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής στη Νάξο (δεύτερο μισό του 19ου
αιώνα)» είναι ο τίτλος της εργασίας της δρος Λαογραφίας στο Δ. Π. Θράκης Γαρυφαλλιάς
Γ. Θεοδωρίδου. Με
αφορμή την όλη διαδικασία της χειροτονίας του (Αναγνώστη) Νικολάου
Σταματίου Ορφανού ως ιερέως στο Αγερσανί Νάξου το 1868, η συγγραφέας προσεγγίζει ορισμένες εκδηλώσεις της λαϊκής παραδοσιακής θρησκευτικής
συμπεριφοράς και κυρίως νοοτροπίες της εν λόγω ναξιακής
κοινότητας. Βασιζόμενη στα σχετικά με τη χειροτονία ανέκδοτα έγγραφα
επικεντρώνεται: α) στο ζήτημα της
τοπικότητας, της εντοπιότητας και της ατομικότητας η οποία τίθεται στην
υπηρεσία της συλλογικότητας, β)
στον καθοριστικό ρόλο της τοπικής κοινωνίας για την επιλογή του πνευματικού της
ταγού, γ) στη σχέση που ο λαϊκός
άνθρωπος διαμορφώνει με τον κατώτερο κλήρο, δ) σε μια αναπαράσταση όψεων της
ιστορικής και κοινωνικής ζωής του οικισμού.
Ο σεβαστός μας δάσκαλος Ιωάννης Κ. Προμπονάς συνεχίζει να μας
εκπλήσσει και στον παρόντα τόμο με το τρίτο μέρος της εργασίας του
«Γλωσσοφιλολογικά, ναξιακά και πανελλήνια», τόσο για την έγκυρη και εμβριθή του επιστημονική-γλωσσολογική «κατάθεση»,
όσο και με τις ευαίσθητες παρατηρήσεις του, πολιτιστικού και κοινωνικού
περιεχομένου, με τις βιβλιοπαρουσιάσεις του, τα φιλολογικά του σχόλια, κ.λ.π.
Στη στήλη ΣΥΝ-ΑΝΤΗΣΕΙΣ, η Μαρία Καλτσά (φιλόλογος, κάτοχος
μεταπτυχιακού διπλώματος Λαογραφίας του Ε.Κ.Π.Α.) συναντά την ποιήτρια Μιρέλλα
Ναυπλιώτη και συζητούν για τη Νάξο της δεκαετίας του 1950, για κάποιες στιγμές (άγνωστες
πτυχές) από την προσωπική ζωή της εκλεκτής και ευαίσθητης ποιήτριας, για τη λατρεία της (αυτήν τη λέξη χρησιμοποιεί
στη συνέντευξη) προς την ποίηση, τη λογοτεχνία, το θέατρο, την Τέχνη γενικώς, και
άλλα ενδιαφέροντα θέματα.
Οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές του Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου Φιλωτίου Νάξου,
στο πλαίσιο των σχολικών πολιτιστικών προγραμμάτων, ασχολήθηκαν με το αγαπημένο
τους παραδοσιακό όργανο, την τσαμπούνα, την οποία παρουσιάζουν στην εργασία τους «Μαθαίνω την
παραδοσιακή μουσική του τόπου μου: Η τζαμπούνα στο Φιλώτι της Νάξου». Στόχος των
δασκάλων ήταν, μέσω της βιωματικής προσέγγισης, να γνωρίσουν οι μαθητές το εν
λόγω όργανο ως ένα υλικό αντικείμενο που κατασκευάζεται από φιλωτίτες λαϊκούς
τεχνίτες, τους σκοπούς που παίζονται σ’ αυτήν, τη λειτουργικότητα και τον ρόλο
που επιτελούσε παλαιότερα στον καθημερινό και στον επίσημο χρόνο της κοινότητας
και, τέλος, να κατανοήσουν την εξέλιξη
και τους μετασχηματισμούς των μουσικών δρώμενων σε τοπικό αλλά και σε εθνικό
επίπεδο.
Τη στήλη ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ «υπηρετούν» στον
ανά χείρας τόμο η (πτυχιούχος του τμήματος «Ελληνικός Πολιτισμός» του Ε.Α.Π.)
Εύη Ζιούλη, οι (πατήρ και υιός) Ιωάννης & Μανόλης Τουμπακάρης και ο Μανόλης
Γ. Σέργης. Η πρώτη παρουσιάζει το βιβλίο του Θ. Κωτσάκη, Γιάγκος Γρατσίας: Ο δισθανής ήρωας του 1912-13. Η ιστορία του Α΄
Βαλκανικού Πολέμου μέσα από το πρίσμα της έμμετρης μαρτυρίας του έλληνα
στρατιώτη (2017)∙ οι δεύτεροι το βιβλίο του Βαγγέλη Κονιτόπουλου (2018), Η τέχνη της μουσικής στη Νάξο (19ος - 20ός αιώνας),
ο δε τρίτος το βιβλίο του Δημ. Αγγελή, Το
Σαγκρί της Νάξου στο διάβα του χρόνου (2008).
Η πρωτοεμφανισθείσα στον προηγούμενο τόμο μας μόνιμη
στήλη ΑΡΧΕΙΟΦΥΛΑΚΕΙΟΝ φιλοξενεί αυτήν τη φορά αδημοσίευτα κείμενα
σχετικά με τη Νάξο του Μεσοπολέμου. Συγκεκριμένα, κάποιοι συνεργάτες της
γνωστής εφημερίδας της εποχής Φωνή
Νάξου-Πάρου μάς αναπαριστούν (με σοβαρότητα αλλά και σατιρική διάθεση) την
εικόνα κάποιων τοπόσημων της Χώρας
(Ηρώου, παραλιακής οδού, αποβάθρας, Γυμνασίου, κ.ά.) εκείνης της περιόδου.
Υ.Γ. 1: Υπενθυμίζεται (προς άρσιν παρεξηγήσεων) ότι
το εκάστοτε μέλος της Επιτροπής Εκδόσεως της επετηρίδας μας που διαμένει
μονίμως στη Νάξο (κριτήριο για την επιλογή του από το Δ.Σ. της Ο.ΝΑ.Σ.) δεν
συμμετέχει στις συνεδριάσεις της στην Αθήνα. Είναι εν γνώσει του αυτή η παράμετρος. Λειτουργεί ως «σύνδεσμος»
της επετηρίδας μας με το νησί, εποπτεύει εργασίες ερευνητών που μένουν μονίμως
εκεί, ενημερώνει τα υπόλοιπα μέλη της Επιτροπής για οποιοδήποτε θέμα ενδιαφέρει
την επετηρίδα, διατυπώνει απόψεις με συμβουλευτικό, όπως έγινε αντιληπτό,
χαρακτήρα.
Υ.Γ. 2: Κάποια, δύσκολα στην κατάταξή τους,
κείμενα του παρόντος τόμου, επειδή το περιεχόμενό τους το «διεκδικούν» δύο και
τρεις επιστήμες, τοποθετήθηκαν τελικώς στη θέση που τα συναντάτε, κατόπιν συμφωνίας με τους συγγραφείς τους.
Υ.Γ. 3: Καλούμε άλλη μία φορά τους νέους ναξιώτες
επιστήμονες να έλθουν σε επαφή με τα μέλη της Επιτροπής Εκδόσεως, να συζητήσουν
μαζί τους κάποιο επιστημονικό ζήτημα με το οποίο θα ήθελαν να ασχοληθούν, και
να είναι βέβαιοι ότι θα τύχουν αμέριστης συμπαράστασης και επιστημονικής αρωγής
από την πλευρά τους.
Υ.Γ. 4: Από τον παρόντα τόμο κ.ε. θα φιλοξενείται
στις σελίδες μας μια ακόμα στήλη, με τίτλο «ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Ο.ΝΑ.Σ.».
Η Επιτροπή Εκδόσεως
Στέλ. Μουζάκης, «Η
χειρόγραφη πρόθεση της εκκλησίας της Θεοσκέπαστης και Αγίας Αναστασίας στο
κάστρο της Νάξου. Ο χρόνος διαμόρφωσης της εκκλησίας σε δίκλιτη και το καθεστώς
του Jus Patronatus», Εισήγηση στο ΣΤ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο «Η
Νάξος διά μέσου των αιώνων», Δαμαριώνας, 30 Αυγούστου - 2 Σεπτεμβρίου 2018, Πρακτικά
υπό έκδοση.
